Sa sugod pa lang sa langyawng operasyon sa offshore mining (pagmina sa kadagatan) sa mga baybayon sa Cagayan niadtong 2021, daku na ang kadaut nga dala niini sa panginabuhian sa mga mangingisda sa Cagayan Valley.

Giila nga pinakauna ug pinakadaku sa nasud, ang offshore mining sa Cagayan naglangkub sa 56,013 ektarya sa baybay ug kadagatan sa 10 ka lungsod sa rehiyon (Sanchez Mira, Claveria, Pamplona, Abulug, Ballesteros, Aparri, Buguey, Sta. Teresita, Gonzaga ug Sta. Ana). Nagahakot dinhi og balas nga kakuhaan sa mineral nga magnetite, nga 100% nga ginaeksport sa China. Yaweng sangkap ang magnetite sa paghimo og puthaw.

Gunit sa kumpanyang Chinese nga Apollo Global Capital Inc (AGCI) ang operasyon. Ilalum sa rehimeng Duterte, gihatagan kini og lisensya sa Mining and Geosciences Bureau nga magmina sulod 25 ka tuig. Gihatag ang permit sa AGCI taliwala sa lapad ug hugot nga pagbabag dinhi sa lokal nga mga upisyal, mga grupong maki-kinaiyahan ug mga residente. Wala niini gibalibali ang malukpanon ug dili na mahibalik nga kadaut sa offshore mining sa ekosistema dili lamang sa langkub sa operasyon, apan bisan sa mas lapad pang kadagatan.

Lakip sa maguba niini ang 50 ektaryang kagaangan (reef) ug lasang sa mga seagrass sa mga protektadong isla ug kadagatan, sama sa Palaui Island Protected Landscape and Seascape ug Babuyan Marine Corridor. Kining mga lugara puluy-anan sa mga dugong, balyena ug daghan pang mananap nga namiligrong mahanaw.

Gipamugos sa kumpanya nga dili madaut ang kinaiyahan sa ilang mga operasyon, bisan og imposible kini subay na usab sa mga panukiduki ug pagtuon. Distorbo sa kadagatan ug sa tanang kinabuhing marino ang pagbarina (drilling) pa lang niini sa seabed aron suyupon ang magnetite sand sa ilalum. Dakung sagabal usab ang paglabay balik niini sa mga bato ug balas sa dagat human makuha ang mineral. Peligro usab ang dala sa mga barko niini sa mga komunidad sa baybay sa Gonzaga. Niadtong 2023, naputol ang mga angkla sa barkong pang-dredging tungod sa kusog nga hangin sa Bagyong Egay. Mitagsik ug misagayad sa baybay ang usa sa mga pangsuporta niining tugboat (sakayan igbubutad).

Dihang nagsugod ang operasyon, gibawalan na ang mga mangingisda sa Gonzaga nga managat sa sakop sa mina. Tungod sa mga gibiyaang epekto sa nauna nang mga operasyon sa black sand mining nga gihimo sa baybayon sa lungsod, napugos sila nga magpalayo tungod kay wala nay masikop duul sa baybay.

Tungod dinhi, apektado ang tibuok seguridad sa pagkaon sa rehiyon. Gilangkub sa minahan ang municipal waters (15 kilometro sa kadagatan gikan sa baybay) nga tinubdan sa 60.2% sa suplay nga isda sa Cagayan Valley.

Mina sa takuban sa dredging

Dugang nga giagwanta sa mga Cagayanon ang epekto sa black sand mining sa Riverfront Construction Inc. sa Cagayan River nga ginahimo sa takuban sa “dredging” ilalum sa Cagayan River Restoration Program.

Sa lungsod sa Aparri, miubos ang panginabuhian sa 11,000 ka mangingisda tungod sa walay hunong nga operasyon sa mga barkong pang-dredging ug dagkung barkong nagadala og bato ug balas padulong China. Matud nila, ang mga aktibidad niining mga barkoha nagamugna og kasaba ug grabeng kahayag, ug nagalabay og mga kemikal nga mitugaw sa ekosistema nga hinungdan sa paghagba sa ihap sa mga isda ug aramang (gagmayng na uwang) nga nag-una ilang panginabuhian. Nagakalot ang kumpanya sa mga lugar kung asa sila gapangisda, layo sa gitakdang erya alang sa dredging.

Hilabihan nga mitiurok ang kita sa mga mangingisda sukad nga nagsugod ang proyektong “dredging.” Gikan sa 200 ka container nga nasikop nga aramang sa lima ka adlaw nga paglawig, swerte na kung makapuno ang mga mangingisda og 50 ka container. Ingonman, ang kanhing 200 ka kilong isda nga nasikop sa usa ka bangka sa usa ka gabii nga pagpanagat nahimo na lang og tulo ka kilo. Niadtong 2021, mihagba ang ilang kita ngadto sa ₱300 hangtud ₱1,000 alang sa tulo ka adlaw nga pagpanagat, layo sa kanhing kita nga ₱3,000 hangtud ₱7,000.

Apektado bisan ang panginabuhian sa mga manindahay. Ayha nagsugod ang proyekto, miabot pa sa ₱8,000 ang kita sa mga nagpauga ug nagabaligya og aramang ug uban pang isda. Gikan 2021, halos ₱700 na lamang ang ilang kita sa 5-ka-adlaw nga pagpaninda.

Tinuyong ginababagan sa dagku ug langyawng kapitalista ang katungod sa mga mamumuo sa pag-unyon ug pakignegosasyon aron ipabiling barato ug masunuron ang kusog-pamuo sa Pilipinas. Sukwahi kini sa ginayawyaw sa mga upisyal sa reaksyunaryong estado, sa ginasulti sa kaugalingong balaod ug sa mga internasyunal nga kasabutan nga pakitang-tawong gipirmahan niini. Lisud ang pagtukod pa lang sa unyon ug pagduso nga ilhon kini isip eksklusibong representante sa mga mamumuo sa pakignegosasyon.

Kini ang kasinatian nilang Bokya ug Bayong, parehong 39 anyos ug mga kontraktwal bisan og 13-14 katuig na silang nagatrabaho sa usa ka pabrika sa Cebu.

Hinanali nga mga hinungdan ang mikumbinse kanila nga mosalmot sa unyon. “Giduulan ko nga naa daw tukuron nga unyon alang sa kasiguruhan sa trabaho nga aron dili lang basta-bastang mataktak,” matud kang Bokya. “Niadtong panahona, kusog ang hungihong nga hangtud niadtong tuiga na lang ang among (labor) agency. Kini ang isyung unang nakapatapok kanamo,” saysay usab ni Bayong.

Tuig 2018 pa gisugdan pagtukod ang unyon sa ilang pabrika, apan hangtud karon wala kini giila sa kapitalista isip Sole and Exclusive Bargaining Agent (SEBA) o bugtong representante sa mga mamumuo sa pakignegosasyon. Aron pugngan ang pagtukod sa unyon, gibutang sa maneydsment ang mga nagpamyembro sa “floating status” o pagtangtang sa regular nga rotasyon sa trabaho. Upat ka hugna nga nagsisante ang kapitalista aron palagputon ang mga naorganisa na.

Misukol ang mga mamumuo. Naglunsad sila og hiniusang mga protesta ug giduso nga ablihan ang pabrika sa inspeksyon sa Department of Labor and Employment aron mapamatud-an nga nagapatuman sa iskemang labor-only contracting (LOC) ang kapitalista. Gipanghingusog usab nila nga ibalik sa regular nga rotasyon ang mga mamumuong gibutang sa floating status.

“Nag-armband protest mi, nagpadala og sulat aron makigdayalogo apan walay tubag,” saysay ni Bokya.

Hinunua, gipakusog sa kapitalista ug estado ang pagpamig-ot sa mga mamumuo. Gipasulod niini ang NTF-Elcac sa pabrika aron magpahigayon og porum kung asa direktang gi-redtag ang unyon. Gihulga ang mga lider sa unyon ug gihadlok nga idamay ang ilang mga pamilya. Gipalingkod pa sa mga tigum sa maneydsment ang mga ahente sa pasistang ahensya.

Kaguliyang sa han-ay sa mga mamumuo ang resulta sa pagharihari sa NTF-Elcac sa pabrika. “Aron patigbabawan ang maong hagit, nagbalay-balay kaming mga aktibo sa unyon sa mga myembrong mamumuo, gitapok sila ug gipaningkamutan nga mabalik namo ang kalagsik sa (mga pulong) ug pagtuon.”

Gipadayon nila ang pagsukol aron ilhon ang unyon isip SEBA ug giduso ang hinanaling mga pangayo sa mga mamumuo sama sa dugang-suhulan. Nagpasaka sila og mga petisyon sa ahensya sa pamuo aron ilhon ang mga kontraktwal isip regular. Sa gawas sa pabrika, miabag sila sa mga mamumuong nawad-an og regular nga kita ug sa mga panahon sa kapit-os.

“Adunay pagtinabangay sa panahon sa kaylap nga pagbutang kanamo sa “floating status,” ug niadtong pag-igo sa bagyong Odette,” paambit ni Bokya.

“Niadtong pandemic, nagkatinabangay usab aron maduso ang paghatag og ayuda sa mga ahensya sa gubyerno,” sigon pa ni Bayong.

Sa proseso sa pagtukod sa unyon, nahigmata silang Bokya ug Bayong sa mas lapad nga katilingbanong hisgutanan, ilabina sa kaylap nga paglapas sa estado sa mga tawhanong katungod. “Mikuyog na mi sa mga protesta kalabot sa mga pagpatay ug harasment sa gubyerno, sa mga rali batok sa pagyatak sa atong mga katungod,” dugang ni Bokya. Mikuyog usab siya sa mga relief drive alang sa mga naapektuhan o nasunugan nga mga komunidad sa mga mamumuo.

Sa personal nga kinabuhi, nakabaton sila og disiplina, kaisog ug militansya. “Nausab ang akong kinabuhi tungod kay daghan kong natun-an kung unsa gyud ang tinuod nga unyon, paunsa tinuod nga mosukol ug dili magpakaitoy sa kapitalista,” matud kang Bokya. “Mas nahibaloan nako ang mga prinsipyo, ug wala na nahadlok sa maneydsment,” sulti ni Bayong.

“Paglimita sa pag-inum,” paapas ni Bokya. “Dili na kaayo maulaw nga mag-estorya ug makigsandurot aron magpasabot sa uban kalabot sa atong mga katungod.”

Sa pagdungog sa Kongreso niadtong Pebrero 29, gihimong panghadlok sa Confederation of Wearable Exporters of the Philippines (Conwep) ang malukpanong pagpanangtang sa industriya sa sinina kung itugyan ang bisan mumho nga dugang suhulan sa mga mamumuo dinhi. Sa taho niini sa rehimeng Marcos, nagpahimangno kining mawad-an og trabaho ang hangtud 120,000 o 70%-80% sa langkub niining 160,000 ka mamumuo kung aprubahan sa Senado ug Kongreso ang unsamang pagtaas. Dugang sila sa 21,912 ka mamumuong nakatakda nga tangtangon karong tuiga tungod sa “mas hinay nga internasyunal nga demand.”

Ang Conwep usa ka asosasyon sa dagkung mga kapitalista nga naga-espesyalisa sa pagmanupaktura og mga sinina alang sa pinakadagkung “global brand” (mga nailang tatak sa tibuok kalibutan). Lakip dinhi ang Ralph Lauren, Coach, Michael Kors, Adidas, Dillard’s, Marks & Spencer ug Ann Taylor. Gina-eksport niini ang mga hinimong sinina nag-una sa US, sunod ang mga nasud sa European Union, United Kingdom ug Japan. Dominado ang asosasyon sa mga langyawng kumpanya, kung asa ang pinakagamay adunay 1,000 ka mamumuo. Duha sa pinakadagkung kumpanya dinhi ang nagpadagan sa 6-7 ka pabrika ug naga-empleyo og 22,000-24,000 ka mamumuo. Ang maong mga kumpanya adunay mga operasyon usab sa ubang bahin sa Asia (Cambodia, Thailand ug Vietnam). Sa wala pa ang pandemya, nag-empleyo kini sa hangtud 220,000 ka mamumuo.

Mayorya sa mga mamumuo sa industriya mga babaye, relatibong mga batan-on pa, ug kontraktwal. Sa kinatibuk-an, mas ubos og 17%-25% ang ginasuhol kanila kumpara sa kalalakin-an.

Nagkagamay nga industriya, nagkagrabeng pagpahimulos

Gikan dekada 1990, nagkagamay na ang nahimong langkub sa industriya sa sinina sa Pilipinas sa internasyunal nga pamatigayon sa mga bisti. Niadtong 2020, aduna lamay 200 ka pabrika nga nagamanupaktura og sinina sa nasud, 240 ka trader ug kapin 1,000 ka subkontraktor. Naga-empleyo kini sa kapin 490,000 ka mamumuo sa lain-laing kapasidad, ug mayorya o 69.4% niini mga babaye.

Niadtong 2020, gigamit sa Conwep ang pandemyang Covid-19 para ipatuman ang malukpanong pagpanangtang, pagkibhang sa suhulan ug dugang pang pleksibilidad sa pamuo. Gibutang niini sa “floating status” ang liboan ka mamumuo samtang direktang gisisante ang uban pa. Pinakagrabe ang pagpanangtang sa mga pabrika ilalum sa kumpanyang Taiwanese nga Sports City International, ang pinakadakung employer sa Mactan Export Processing Zone. Sa tuig 2020-2023, dili moubos sa 12,000 ka mamumuo ang nawad-an og trabaho dihang gibalhin niini ang mga operasyon sa mga pabrika niini sa Vietnam. Gipagawas sa Conwep nga “pagluwas sa mga trabaho” ang mga pagpanangtang. Sa aktwal, gihimo ang mga retrenchment aron ipabilin ang ang-ang sa ganansya sa kumpanya sa kaalautan sa mga mamumuong Pilipino.

Sama sa uban pang kumpanyang anaa sulod sa mga engklabo, napahimuslan sa langyawng kapitalista sa Conwep ang walay katugbang nga mga pribiliheyo ug insentiba. Lakip dinhi ang mga tax holiday, “duty-free” o walay buhis nga pagsulod sa gikinahanglang materyal, paggamit sa abanteng mga imprastruktura nga gitukod gamit ang pangpublikong pondo, “pleksibleng” pamuo, ug mga subsidyo alang sa mga yutilidad (tubig ug kuryente) ug abang. Napahimuslan usab nila ang dugang nga pagkibhang sa bayrang buhis ilalum sa balaod nga CREATE. Dili dayag apan sa aktwal, ginapatuman sulod sa mga engklabo ang palisiyang “no union, no strike.”

Gitugutan ang mga langyawng kapitalista nga igawas sa nasud ang tibuok nilang kita nga walay tulubagon sa Pilipinas. Sama sa nahitabo na, arbitraryong ginasirado ang mga pabrika niini sa Pilipinas nga walay madawdaw ang mga mamumuo.

Niadtong 2023, nakarekord ang Conwep og kapin $1 bilyong balor sa eksport. Para sa 2024, gibanabana sa Foreign Buyers Association of the Philippines nga lagmit molambo kini og 2% o ngadto sa $1.33 bilyon tungod sa pagsulod sa mga bag-ong order.

Angayang panubagon ug pabayron ang mga kriminal sa gubat nga mga pasistang gaway sa Armed Forces of the Philippines (AFP), paramilitar ug Philippine National Police (PNP), ingonman ang hepe niining si Ferdinand Marcos Jr, sa nagtabunok nga mga kaso sa paglapas sa internasyunal nga makitawhanong balaod ug mga lagda sa sibilisadong pakiggubat sa milabayng mga semana.

Hustisya sa Bilar 5. Tinuyong gimasaker, ug dili sa engkwentro namatay ang lima ka Pulang manggugubat ug kadre sa Partido sa Bilar, Bohol niadtong Pebrero 23. Buhi dihang gidakop silang Domingo Compoc, Hannah Cesista, Parlito Historia, Marlon Omosura ug Alberto Sancho sa ilang gisak-ang balay sa Sityo Matin-ao 2, Barangay Campagao. Nakahiagum og grabeng tortyur ang lima ayha sila gipatay. Nakuhaan og litrato si Compoc nga gunit sa usa ka sundalo, pamatuud nga buhi siya dihang gidakop. Matud sa mga saksi, gitigbas si Compoc sa liog ug tiyan. Si Compoc nangedaron og kapin 60-anyos ug may balatian nga rayuma.

Si Cesista ug ang lain pang tulo gipakamang sa lapok ayha gipamusil. Si Cesista usa ka abugada nga mas gipiling moalagad sa hut-ong dinaugdaug. Bisan sa ebidensya ug testimonya sa mga saksi, gipamugos pa sa AFP ug PNP nga “nanlaban” o misukol ang lima samtang “gitunulan” og madamyento de aresto.

Ayha niini, gidagit sa militar ang usa ka residente sa lugar nga si “Berting” ug iyang duka ka menor-de-edad nga anak, lakip ang usa ka 4-anyos sa parehong barangay. Gilaparo siya aron itug-an ang lokasyon sa Bilar 5. Pugos silang gisakay sa puti nga van. Gipauli sila paglabay sa usa ka adlaw.

Sa Negros Occidental, gipatay sa 79th IB niadtong Pebrero 21 ang mag-uumang si Jose Caramihan nga anaa kaniadto sa iyang umahan sa Sityo Mansulao, Barangay Pinapugasan, Escalante City. Gipagawas sa militar nga napatay siya sa usa ka “engkwentro.”

Sa Misamis Oriental, gidakop, gitortyur ug gipatay sa 58th IB ang Pulang manggugubat sa BHB-North Central Mindanao Region (NCMR) nga si Miguel Serino (Ka Bokir) niadtong Pebrero 10 sa utlanan sa barangay Calawag ug Quezon sa Balingasag. Makita sa iyang patayng lawas ang nahiagumang grabeng tortyur.

Pagdagit. Gipagawas sa pulis ug militar nga “misurender” niadtong Pebrero 23 ang gidagit nga igsuon sa lider-mag-uuma sa Sorsogon nga si Jose Marie Estiller. Gidagit siya sa militar niadtong Pebrero 20 sa Sto. Tomas, Batangas. Giakusahan siyang “2nd Most Wanted” sa Bicol ug gipasakahan og patung-patong nga mga kasong kriminal.

Samtang, gitaho sa Anakbayan-Southern Mindanao sa usa ka pamahayag niadtong Pebrero 27 ang pagpangdagit ug pagdesaparesido sa militar ug pulis kang Nelson Bautista Jr, aktibistang manunulat nga adunay taas nga rekord sa pag-alagad sa mga komunidad sa Davao, ug pag-aresto sa kauban niya niadtong tungura nga si Ademar Anciero Etol niadtong Enero 25 sa gisak-an nilang balay sa Barangay Balingasan, Siay, Zamboanga Sibugay. Gipasakaan si Etol og mga kasong kriminal ug kasamtangang nakadetine sa Siay Municipal Police Station. Samtang, wala giangkon sa pulis o militar nga gunit nila si Bautista. Nawala siya hangtud sa kasamtangan.

Pagpamomba. Sunud-sunod ang kaso sa mga aerial bombing ug pagpanganyon sa AFP sa Quezon, Negros Occidental, Iloilo ug Bukidnon sa milabayng mga semana. Grabeng kahadlok ug troma ang dala niini sa mga sibilyang komunidad. Hilabihang naapektuhan dinhi ang panginabuhian sa mga residente. Lapas sa prinsipyo sa “proportionality” ang paggamit sa AFP sa kusog kaayong bomba batok sa mga gerilyang kampo sa hukbong bayan.

Sa Negros Occidental, sunud-sunod ang paturagas nga pagpamusil, pangpangistraping ug pagpamomba nga gilunsad sa militar sa utlanan sa Escalante City ug Toboso niadtong Pebrero 21-22. Napugos sa pagbakwit ang 1,000 ka residente tungod dinhi. Gisuspinde ang mga klase sa siyam ka barangay sa Toboso ug Escalante City.

Sa Iloilo, naghulog og 500-librang mga bomba gikan sa kahanginan ang AFP sa mga barangay sa Torocadan, Dongoc ug Langca sa lungsod sa San Joaquin niadtong Pebrero 28. Gisundan kini sa pagpangistraping ug pagpanganyon. Namartir sa maong pagpamomba ang tulo ka Pulang manggugubat.

Sa Bukidnon, 13 ka hugna nga gikanyon sa AFP sa walay tinong direksyon ang bukirong lugar sa utlanan sa mga lungsod sa San Fernando, Quezon ug Valencia City niadtong Pebrero 23. Ayha niini, 13 ka hugna usab nga gikanyon sa AFP ang parehong lugar niadtong Pebrero 21. Kasumpay ang pagpanganyon sa operasyong kombat nga giabagan sa mga pagpamomba gikan pa Disyembre 2023.

Samtang, gibomba ug gikanyon usab sa 81st IB ang mga barangay sa utlanan sa Tagkawayan, Quezon ug Del Gallego, Camarines Sur niadtong kaadlawon sa Marso 4. Mibusikad duul sa mga komunidad ang mga bomba ug hapit maigo ang tulo ka mangoprahay.

Pagtambong ni Marcos sa ASEAN sa Australia, gidumog sa protesta. Magkasunod nga protesta ang gilunsad sa mga migranteng Pilipino ug progresibong grupo sa Melbourne, Australia gikan Marso 4 hangtud Marso 6, kalabot sa gilunsad nga ASEAN-Australia Special Summit ug pagtambong dinhi ni Ferdinand Marcos Jr. Sa pagpangulo sa Bagong Alyansang Makabayan (Bayan)-Australia, gidagsang sa mga protesta ang ASEAN Summit ug ang mga aktibidad ni Marcos.

Hustisya para sa Bilar 5 ug mga biktima sa pasistang AFP-PNP. Nagtapok ang kabatan-onan ug mga progresibong organisasyon sa Central Visayas sa University of the Philippines (UP)-Cebu Ampitheater niadtong Marso 3 aron pasidunggan ug parangalan ang Bilar 5, ang lima ka Pulang manggugubat nga gimasaker sa mga pwersa sa estado sa Bilar, Bohol. Samtang, naglunsad usab og usa ka candle light protest ang mga kabatan-onan sa UP Cebu niadtong Pebrero 29.

Kaniadto usang Marso 5, nagprotesta ang mga grupo sa tawhanong katungod sa Camp Aguinaldo sa Quezon City aron kundenahon ang sunud-sunod nga mga kaso sa pagpangdagit, pagpamomba ug tinuyong pagpatay sa mga aktibista, progresibo ug rebolusyonaryo sa AFP-PNP.

Philippine Mining Act, ibasura. Naglunsad og protesta ang Katribu, Kalikasan PNE ug uban pang demokratikong grupo atubangan sa Department of Environment and Natural Resources niadtong Marso 4 aron ipanawagan ang pagpabasura sa Philippine Mining Act of 1995. Sa 29 ka tuig nga pagtunhay sa balaod, nagdala kini sa walay kaparehong kadaut sa kinaiyahan ug mga komunidad sa mga minorya ug mag-uuma.

Sulod sa Freeport Area of Bataan (FAB), ang pinakaunang export processing zone sa Pilipinas, nangahas sa pagsukol ang kababayen-ang mamumuo sa FCF Manufacturing Corporation, usa ka kumpanyang eksklusibong nagamugna og mga produkto alang sa global brand nga Coach ug Kate Spade.

Mipabor sila nga ikasa ang welga human nagmagahi ang kumpanya nga hangtud ₱2 lamang ang ihatag niining dugang-suhulan karong tuiga. Kini bisan sa pagpanghadlok sa maneydsment nga ibalhin sila sa trabaho, o kaha direktang tangtangon. Kapin 1,000 ang miuyon nga ikasa ang welga ug 100 ang wala miuyon sa pabrikang adunay 3,000 ka mamumuo (regular ug kontraktwal).

Nagadawat lamang og ₱500 ang mga mamumuo sa FCF, nga 44% sa ₱1,142 makabuhi nga suhulan sa Central Luzon. Gawas niini, kaylap usab ang mga paglapas sa katungod sa mamumuo sama sa forced leave, iligal nga pagpanangtang, ug dili makitawhanong kundisyon sa trabaho.

Ang pagkasa sa welga pagpakyas sa dayag nga pagpanghadlok ug pagpanumpo sa kumpanya. Sa wala pa ang botohay, sikretong gitigum sa maneydsment sa FCF ug igsuon niining kumpanya nga FPF ang mga mamumuo niadtong Pebrero 26 aron hadlukon ug ikampanya nga dili suportahan ang “strike vote.” Gibaharan niining ibalhin ang mga mamumuo ug kulangan ang benepisyo o palagputon nga walay madawat nga bayad sa serbisyo.

Ang FCF kabahin sa Fashion Focus Ltd, usa ka kumpanyang nakabase sa China. Ang mga human-daang produkto ginabaligya sa presyong ₱2,000 hangtud ₱20,000 kada usa. Niadtong 2022, mikita ang kumpanya og ₱2.8 bilyon maong imposible nga wala kini kapasidad nga maghatag og dugang-suhulan, matud sa mga mamumuo.

“Hugaw” nga mga sinina

Ang industriya sa garments o sinina sa Pilipinas, kung asa nalakip ang FCF, kabahin sa bilyong dolyar nga industriya sa kalibutan nga naga-empleyo sa 60-75 milyong mamumuo. Mokabat sa 3/4 dinhi mga babaye. Dakung bahin sa pagmanupaktura niini anaa sa atrasadong mga nasud sa Asia. Sa 2023, gibanabanang anaa sa $1.74 trilyon ang kita niini.

Sa usa ka sarbey sa grupong Clean Clothes Campaign, 93% sa mga global brand o mga tatak nga naila sa tibuok kalibutan ang wala nagahatag sa makabuhi nga suhulan sa mga mamumuo sa industriya. Matud sa panukiduki sa Oxfam International, wala pay 1% sa presyo sa mga produkto sa mga global brand ang makibhang sa ilang kita kung ipatuman nila ang makabuhi nga suhulan.

Dugang sa pagpangbarat ang sobra-sobrang pagpatrabaho (molungtad og 16 ka oras kada adlaw, pito ka adlaw kada semana); dili luwas nga mga kundisyon sa trabaho (huut, walay bentilasyon, ug sa kaso sa Bangladesh, gabok nga mga bilding); kabangis ug pagpangabuso; malukpanong paglapas sa katungod sa pag-unyon ug pakignegosasyon; pugos nga pagpatrabaho; pagpatrabaho sa mga bata ug diskriminasyon sa kababayen-an.

Sa datos sa International Labor Organization, notoryus ang mga pabrika sa sinina sa kabangis ug pagpamig-ot base sa kasarian (gender-based violence and harassment o GBVH). Sa Asia, 22.8% sa mga kababayen-ang nagatrabaho sa industriya ang nagtaho nga nakasinati sa minimum nga usa ka dagway sa GBVH niadtong 2021.

Magkadungan nga lihok protesta ang gilunsad sa kababayen-an ilalum sa Gabriela niadtong Marso 1 sa pagsugod sa Bulan sa Kababayen-an. Panawagan nila: Panginabuhian, Katungod, Kaugalingnan, dili chacha sa langyaw ug pipila!

Niining adlawa, miadto ang mga myembro sa Gabriela Youth, duyog ang uban pang grupo sa kabatan-onan, sa Mendiola sa Maynila para ipadayag ang ilang pagsupak sa chacha sa rehimeng Marcos.

Adunay susamang protesta sulod sa University of the Philippines-Los Baños nga gipasiugdahan sa Gabriela Youth-UPLB. Matud sa grupo, ang protesta pakighiusa sa gitakdang Purple Day of Action.

Kadungan niini, naglunsad og sayaw-protesta ang kababayen-ang mamumuo ilalum sa Women Workers United ug Kilusang Mayo Uno alang sa suhulan, trabaho, katungod ug pagtapos sa pagpahimulos sa pamuo. Niadtong Marso 5, naglunsad usab og protesta sa Maynila ang Gabriela-NCR.

Gidumdum sa lain-laing bahin sa nasud ug abrod ang ika-38 nga anibersaryo sa Panag-alsang EDSA pinaagi sa paglunsad og mga protesta kontra sa charter change o chacha sa rehimeng Marcos niadtong Pebrero 25.

Anaa sa 5,000 ka tawo ang nagtapok atubangan sa EDSA Shrine sa Metro Manila ilalum sa No Chacha to Network. Matud sa mga grupo, usa sa mga kadaugan sa Panag-alsang EDSA ang Konstitusyong 1987, nga nagbawal sa mga dinastiya sa pulitika, nagtakda sa mga limitasyon sa termino sa mga upisyal ug uban pang mga pagsiguro nga adunay “check and balance” sa estado. Kini kuno ang gustong usabon sa rehimeng Marcos, dungan sa pagtugot sa 100% nga pagpanag-iya sa mga langyaw sa yuta, mga yaweng imprastruktura ug pasilidad sa Pilipinas.

Nagtoo usab ang alyansa nga angayang tagdon una sa Senado ug Kongreso ang mga pangayo sa katawhan sa dugang-suhulan, pagpaubos sa mga presyo, mas maayo nga katilingbanong serbisyo ug daghan pang uban, imbes nga unahon ang chacha. Sa giusang pamahayag sa alyansa, gitawag niining “wala gikinahanglan, masiaksiakon, gasto kaayo, ug nakapukos nag-una sa pagpabilin sa pwesto sa mga anaa sa poder.”

Niining adlawa, naglunsad usab og protesta ang mga alyansang kontra chacha sa mga syudad sa Naga, Legazpi, Cebu, Bacolod, Iloilo, ug Davao. Samtang, aduna usay hiniusang protesta ug pagtuon sa Isabela, La Union, ug Sorsogon. Sa abrod, naglunsad og aktibidad ang mga Pilipino sa Los Angeles, New York, ug Boston sa US; sa Melbourne, Sydney, Perth, ug Canberra sa Australia; sa Hongkong; ug sa Canada.

Ayha ug human sa pagdumdum, walag-too nga mga protesta, panagtapok ug pagtuon ang gipahigayon sa mga grupong sakop sa alyansa.

Gawas sa No to Chacha Network, natukod usab ang lapad nga alyansa kontra chacha sa han-ay sa kabatan-onan ug kababayen-an, ingonman ang mga alyansa sa ang-ang syudad ug prubinsya.

Luyo sa malukpanong pagbabag, padayon ang pagmaniobra sa mga alipures sa rehimeng Marcos aron iduso ang chacha. Sunud-sunod ang pagdungog sa House of Representatives niadtong Pebrero 27 sa Resolution of Both Houses 7 (RBH7), ang katugbang nga balaodnon nga gisumite sa Senado nga RBH6.

Subay sa magparehong resolusyon, tulo ka probisyon lamang kuno ang usabon oras nga magtigum ang Ubos ug Taas nga Katiguman sa usa constituent assembly nga adunay magkabulag nga botohay. Kini aron hatagan og katungod ang mga langyaw nga tibuok manag-iya sa mga pangpublikong yutilidad (Artikulo XII, Seksyon 11); sektor sa edukasyon (Artikulo IX, Seksyon 4); ug sa advertising (Artikulo XVI, Seksyon 11).

Nasayop ang rehimeng US-Marcos sa pagtoong mapapha niini ang armadong rebolusyonaryong pagsukol sa masang Bol-anon dihang walay puas niining gimasaker ang nadakop nga lima ka Pulang manggugubat sa Bagong Hukbong Bayan (BHB) ug mga kadre sa Partido sa Barangay Campagao, Bilar, Bohol niadtong Pebrero 23. Dili malimud nga dakung kawad-on alang sa masang mag-uuma sa Bohol ug katawhang Pilipino ang pagkamartir sa lima nga walay pagduhaduha nga mialagad sa ilang interes. Ingonman, ang ilang kinabuhi ug sakripisyo nagsilbing inspirasyon sa padayon nga paglahutay sa rebolusyonaryong pakigbisog sa prubinsya.

Sukad nga gisabwag ang mga binhi sa rebolusyonaryong kalihukan sa Bohol niadtong dekada 1980, wala kini kanus-a man hingpit nga napukan sa reaksyunaryong estado. Taliwala sa balik-balik nga deklarasyong “insurgency-free” na ang prubinsya, wala kanus-a man napalong ang kalayo sa rebolusyon sa Bohol. Tungod sa pagpabilin sa pagpangdaugdaug ug pagpahimulos, wala nabuntog ang rebolusyonaryong pagsukol sa isla.

Kahimtang sa masang Bol-anon

Naglisud ang mayorya sa 1.39 milyong katawhan sa isla, ilabina ang masang mag-uuma. Nag-unang produkto dinhi ang humay ug mais, ingonman ang lubi, saging, bulanghoy, saba ug oil palm.

Sa kinatibuk-ang 482,100 ektaryang kayutaan sa prubinsya, 273,950 ang agrikultural, ug 101,271 ang lasang. Gitawag kini og “food granary” (kamalig sa pagkaon) sa Central Visayas tungod sa dakung produksyon sa pagkaon. Sa datos niadtong 2018, 26% o 70,117 ektarya sa yutang agrikultural mga humayan. Dinhi, 56% lamang ang adunay igong irigasyon.

Gikabalak-an karon sa mga mag-uuma ang kadaut nga dala sa El Niño sa mga humayan. Usa dinhi ang mag-uuma nga si Tatay Boying, nga grabeng nabalaka sa iyang umahan tungod sa miigo na nga “dry spell” (ubos sa normal nga lebel sa ulan) sa Bohol.

“Lisud ang patubig tungod kay nagsalig lang mi sa ulan…sa ubang lugar adunay irigasyon, apan pipila lang ang nakapahimulos, pabor-pabor pa,” saysay niya.

Sukwahi kaayo kini sa gipanghinambog sa lokal nga gubyerno sa Bohol niadtong Nobyembre 2023 nga naggahin og ₱7.1 milyong ayuda para sa mga mag-uuma ug maapektuhan sa hulaw. Gamay na gani kaayo, daghan pang rekisito ang ginapangayo para makabenepisyo.

Mas grabeng pagkalugi ang ibunga sa El Nino sa mga mag-uuma sa Bohol. Reklamo ni Tatay Boying, sa regular nga tingtanum, wala na gani siyay kita, labaw pa siyang maalkasi tungod sa kakulang sa patubig.

Dili moubos sa ₱11,000 ang kinatibuk-ang gasto niya sa kada siklo sa tingtanum. Nakaani siya dinhi og 456 kilos o 12 ka sakong humay, ug ikibhang dinhi ang 2 ka sako isip bayad sa agalong yutaan. Kung ibaligya, mokita lamang siya og ₱9,120 sa presyong ₱24 kada kilo sa humay. Tungod kay lugi na kaayo, ug sa kamahal sa presyo sa bugas sa merkado, wala na lang gibaligya ni Tatay Boying ang iyang ani.

Labaw nga mas dakung katalagman sa masang Bol-anon ang nagkagrabe ug nagkakaylap nga pagpangilog og yuta sa pribadong mga korporasyon ug mga agalong yutaan kakunsabo ang lokal nga gubyerno. Lakip dinhi ang pagpangawkaw sa Bohol Cattle Corporation (BCC), gipanag-iyahan sa kroni sa mga Marcos, sa 622 ka ektaryang yutang gipakigbisugan sa Trinidad-Talibon Integrated Farmers Association (TTIFA). Gibalewala sa BCC ang mga dokumentong gunit sa mga mag-uuma sa kampanyang pagpangilog niini og yuta nga kabahin sa kinatibuk-ang 1,973 yutang giangkon niini.

Paantus usab sa mga mag-uuma ang nagtunhay nga plantasyon sa oil palm sa Philippine Agricultural Land and Mills Development Inc (PALM Inc), gipanag-iyahan sa kumpanyang AGUMIL Philippines, nga sosyohan sa mga negosyanteng Pilipino ug Malaysian. Niadtong 2012, dili moubos sa 2,500 ka mag-uumang nagatanum og oil palm ang nabangkrap tungod sa iskema sa PALM Inc nga labing taas nga interes sa pautang ug labing ubos nga pagpalit sa mga bunga niini. Ginapalit lamang niini kaniadto sa mga mag-uuma ang bunga og ₱2/kilo. Sa kasamtangan, dili mapuslan sa mga mag-uuma ang yutang kanhing gitamnan og oil palm tungod sa kemikal nga gigamit dinhi. Gilangkuban sa PALM Inc ang anaa sa 6,000 ektaryang yuta alang sa plantasyon.

Naglunang usab sa kalisud ang mga mangingisda sa prubinsya nga 33% sa kinatibuk-ang populasyon. Nangalugi sila tungod sa padayon nga pagsaka sa presyo sa krudo, mga himan ug uban pang galastuhon. Nabalaka usab sila nga mawad-an og panginabuhian tungod sa planong 650-ektaryang reklamasyon sa isla sa Panglao, ug reklamasyon sa Tagbilaran City.

Layo sa tungol sa masang Bol-anon ang gipanghinambog sa lokal nga gubyerno nga 7.1% paglambo sa gross domestic product sa prubinsya niadtong 2023 nga naggikan nag-una sa turismo. Taliwala sa salapi nga gisulod sa mokabat usa ka milyong turista matag tuig, nagpabiling pit-os ug gutom ang masang kabus sa Bohol.

Samtang, kung dili sa gutom ginapatay ang masang Bol-anon, ginapatay ug ginatortyur sila sa militar ug pulis. Sa milabayng mga tuig, walay hunong ang pagpanumpo sa masang Bol-anon nga misukol alang sa ilang katungod sa yuta. Kasamtangang adunay 10 ka bilanggong pulitikal ang nabalhog sa prisohan sa Bohol lakip ang 75-anyos nga si Adolfo Salas Sr, usa sa nagtukod sa prubinsyal nga balangay sa Kilusang Magbubukid ng Pilipinas nga Hugpong sa mga Mag-uumang Bol-anon (HUMABOL-KMP). Nag-unang ahente sa terorismo sa estado sa prubinsya ang 47th IB ug ang gitawag nga Task Group Bohol ng Armed Forces of the Philppines ug Philippine National Police.

Miigo karon sa dakung bahin sa nasud ang hulaw nga epekto sa penomenong pangklima nga El Niño. Nagsugod kini niadto pang tunga-tunga sa milabayng tuig, ug gilaumang molungtad hangtud Mayo o Hunyo karong tuiga. Gilaumang mokabat sa 65 ka prubinsya ang makasinati og hulaw ug magbunga og lapad nga kadaut sa panginabuhian sa masa sa kabanikanhan.

Sa katapusan pa lang sa Pebrero, nataho nga mikabat na sa ₱941.7 milyon ang balor sa nadaut nga mga pananum sa halos 15,000 ektaryang yutang agrikultural. Sa mga pagtuon, gibanabanang mokabat sa kapin 250,000 ektaryang yutang agrikultural ang madaut. Gatusan ka libong mag-uuma ang gikabalak-ang malubong sa mas lalum nga utang sa mga komersyante-usurero, maglunang sa nagkagrabeng kalisud ug kagutom.

Pinakagrabe ang kadaut nga dala sa hulaw sa masang mag-uuma nga walay kaugalingong yuta, walay igong puhunan, nagsalig sa ulan ug layo sa irigasyon. Gatusan ka libong mamumuong-panguma usab ang nawad-an og panginabuhian o trabaho. Tungod sa hulaw, gakahitabo ang sunog sa kabukiran, nga nagpeligro sa kinabuhi ug panginabuhian ilabina sa masang minorya.

Nagkagrabe ang hulaw nga epekto sa El Niño tungod sa pagkaguba sa kinaiyahan, ilabina sa pag-upaw sa kalasangan tungod sa pagpangtroso sa taas nga panahon, pagmina ug pagtukod og mga dam ug uban pang imprastruktura nga miguba sa mga watershed ug tinubdan sa tubig. Nag-unang sad-an dinhi ang dagkung langyawng kumpanya ug burgesya-kumprador. Luyo sa grabeng kadaut nga gibunga niini, padayon nga gipaboran sa rehimeng Marcos ang agresibong pagsulod sa maong magun-ubong kumpanya sa kabanikanhan.

Kapin usa ka tuig nang gidahum ang pag-igo sa El Niño sa Pilipinas karong tuiga, apan walay gihimong kongkretong plano ang rehimeng Marcos aron tabangan ang mga mag-uumang maapektuhan ang panginabuhian. Bisan og dugay nang nahibaloan ang mamahimong epekto sa hulaw, wala gilayon naghatag ang mga ahensya sa reaksyunaryong gubyerno og siyentipikong tambag, ayudang pangpinansya o alternatibong mga tanum, ug gipasagdan na hinuon ang masang mag-uuma nga maigo ug mabangkrap sa nangalaya nga mga pananum.

Labing grabe, ginagamit karon ni Marcos ang El Niño aron maggahin og dakung pondo aron makahakop og kikbak sa mga proyektong pang-imprastruktura sama sa mga “solar-powered” nga irigasyon nga, kung buut hunahunaon, ulahi na kaayong tukuron ug wala nay pulos atol sa hulaw ug pagmala sa tubig sa daghang lugar. Ulahi na usab kaayo, pulos panghinambog sa midya ug walay mahinungdanong epekto sa produksyon ug kinabuhi sa masang mag-uuma ang mga planong cloud seeding, pagpanghatag og mga traktora, ug gamayng pondo alang sa seguro o insurance sa mga nadaut nga pananum.

Luyo sa gilauman nang pagtiurok sa produksyon tungod sa hulaw, ilabina sa humay, walay laing gihimo ang rehimeng US-Marcos aron siguruhon ang suplay sa pagkaon, kundili ang labaw pang ablihan ang pultahan sa nasud para sa pag-import og bugas, bisan sibuyas, ahos, ug uban pang mga produktong agrikultural. Labaw nga misaka ang presyo sa bugas niining Pebrero ug gilauman mosaka pa.

Aron atubangon ang grabeng epekto sa hulaw tungod sa El Niño, kinahanglang manlimbasog ang Partido ug mga rebolusyonaryong pwersa nga hiusahon ug dinaghang palihukon ang masang mag-uuma aron panalipdan ang ilang kaayuhan, panginabuhian ug mga ekonomikanhon ug katilingbanong katungod. Kinahanglang padaghanon ug pakusgon ang mga organisasyon sa mag-uuma aron hugpungon ang ilang kusog nga ipakigbisog ang hinanaling mga lakang nga maghatag-alibyo sa panahon sa El Niño.

Kinahanglang malukpanong palihukon ang masang mag-uuma aron iduso ang gikinahanglang mga lakang alang sa hinanaling alibyo kanila, lakip ang pagpanghatag sa gikinahanglang pondo alang ayuda o suportang pang-emerhensiya, pag-irog o pagkansela sa pagbayad sa utang, dili pagbayad sa abang sa yuta, ug pagpatuman sa mga hinanali nga solusyon aron sulbaron ang problema sa tubig. Kinahanglang hiniusa silang molihok aron batukan ang mga minahan ug uban pang plantasyong nagaguba sa kinaiyahan.

Kinahanglan usab silang hugpungon aron ipalagsik ang diwa sa pagtinabangay sa masang mag-uuma ilabina atubangan sa kadaut nga dala sa hulaw. Pinaagi sa ilang mga organisasyon, mamahimong planuhon ang malukpanong pagpalihok aron magtinabangay sa pag-ayo sa sistema sa irigasyon sa tagsa-tagsa nilang lugar, ug pagpulihanay (kaysa mag-ilugay) sa agas sa tubig sa ilang mga uma.

Kinahanglang kolektibong singilon sa masang mag-uuma ang rehimeng US-Marcos sa grabeng pagpasagad niini, korapsyon ug mga paantus nga mga lakang nga nagpasamot sa ilang kahimtang. Kining tanan nagpadilaab sa kasuko sa masang mag-uuma ug nagtukmod kanila sa dalan sa protesta ug pagsukol.

Taliwala sa hulaw, gimandoan sa Partido ang mga yunit sa Bagong Hukbong Bayan nga aktibong molihok aron tabangan ang masang mag-uuma nga makasugakod sa ginaatubang nga kalamidad. Dugang sa pag-abag sa pagtukod sa ilang mga kahugpungan, direktang nagatabang ang mga yunit sa BHB sa produksyon, pagkalot og mga atabay, paghimo og irigasyon, ug uban pang mga lakang pabor sa kaayuhan sa masang mag-uuma.

Labaw nga gikayugot sa masang mag-uuma nga taliwala sa grabeng hulaw, liboan ka mga pasistang tropa sa AFP ang padayong nagalunsad sa lapad nga mapanumpuong operasyon ug armadong mga opensiba aron pukanon ang pagsukol sa katawhan. Taliwala sa ilang pag-antus, gatusan ka milyong piso ang giusik-usikan sa AFP sa walag-too ug sunud-sunod nga pagpalupad sa mga jet fighter ug helikopter aron manghulog og bomba ug magpabuto og kanyon sa mga umahan ug kabukiran.

Subsub nga opensiba karon ang ginalunsad sa mga batalyon sa AFP sa tibuok nasud, subay sa mando sa rehimeng US-Marcos nga pukanon ang tanang natarang gerilya hangtud sa katapusan sa Marso. Wala kini laing ihatag sa masang mag-uuma kundili grabeng pag-antus.

Ang pagpasagad, korapsyon ug mga paantus nga palisiya, ug pasistang terorismo sa rehimeng US-Marcos parehong nagsilbing aligato sa ugang kumpay sa kasuko sa katawhan sa lapad nga kabanikanhan. Nagatunhay ang sitwasyon aron moulbo ang malukpanong protesta sa masang naglisud sa kabanikanhan, ug labaw nga pagkusog sa armadong pagsukol sa BHB.

Sa simula pa lamang ng dayuhang operasyong offshore mining (pagmimina sa karagatan) sa mga baybayin ng Cagayan noong 2021, malaki na ang pinsalang idinulot nito sa kabuhayan ng mga mangingisda sa Cagayan Valley.

Tinaguriang kauna-unahan at pinakamalaki sa bansa, ang offshore mining sa Cagayan ay sumaklaw sa 56,013 ektarya ng baybay at karagatan sa 10 bayan sa rehiyon (Sanchez Mira, Claveria, Pamplona, Abulug, Ballesteros, Aparri, Buguey, Sta. Teresita, Gonzaga at Sta. Ana). Naghahakot dito ng buhangin na pinagkukunan ng mineral na magnetite, na isandaang porsyentong iniluluwas sa China. Susing sangkap ang magnetite sa paggawa ng bakal.

Hawak ang operasyon ng kumpanyang Chinese na Apollo Global Capital Inc. Sa ilalim ng rehimeng Duterte, binigyan ito ng lisensya ng Mining and Geosciences Bureau na magmina sa loob ng 25 taon. Ibinigay ang permit sa AGCI sa kabila ng malawak at mariing pagtutol ng lokal na mga upisyal, mga grupong maka-kalikasan at mga residente sa proyekto. Hindi nito inalintana ang masasaklaw at di na maipanunumbalik (irreparable) na pinsala ng pagmiminang offshore sa ekosistema hindi lamang sa sasaklawin ng operasyon, kundi sa mas malawak pang karagatan.

Kabilang sa masisira nito ang 50 ektaryang bahura at gubat ng mga seagrass ng mga protektadong isla at karagatan, tulad ng Palaui Island Protected Landscape and Seascape at Babuyan Marine Corridor. Ang mga lugar na ito ay tahanan ng mga dugong, balyena at marami pang hayop na nanganganib nang mawala.

Ipinagpilitan ng kumpanya na walang mapipinsala sa kalikasan sa kanilang mga operasyon, kahit pa imposible ito alinsunod na rin sa mga pananaliksik at pag-aaral. Distorbo sa karagatan at lahat ng buhay marino ang pagbubutas (drilling) pa lamang nito sa seabed para suyupin ang magnetite sand sa ilalim. Malaking sagabal din ang pagtatapon nito pabalik sa dagat ng mga bato at buhangin matapos ihiwalay ang mineral. Panganib din ang dala ng mga barko nito sa mga komunidad sa baybay ng Gonzaga. Noong 2023, napigtas ang mga angkla ng barkong pang-dredging dulot ng malalakas na hangin ng Bagyong Egay. Tumilapon at sumadsad sa baybay ang isa sa mga pansuporta nitong tugboat.

Nang magsimula ang operasyon, pinagbawalan na ang mga mangingisda ng Gonzaga na pumalaot sa saklaw ng mina. Dahil sa mga iniwang epekto ng nauna nang mga operasyon ng black sand mining na isinagawa sa baybay ng bayan, napilitan silang lumayo dahil wala nang mahuli sa malapit sa baybay.

Dahil dito, apektado ang buong seguridad sa pagkain ng rehiyon. Sinaklaw ng pagmimina ang municipal waters (15 kilometro ng karagatan mula sa baybay) na pinagkukunan ng 60.2% ng suplay na isda ng Cagayan Valley.

Pagmimina sa tabing ng dredging

Dagdag na ininda ng mga Cagayanon ang naging epekto ng black sand mining ng Riverfront Construction Inc. sa Cagayan River na isinasagawa sa tabing ng “dredging” sa ilalim ng Cagayan River Restoration Program.

Sa bayan ng Aparri, sumadsad ang kabuhayan ng 11,000 mamalakaya dulot ng walang tigil na operasyon ng mga barkong pang-dredging at malalaking barkong nagdadala ng bato at buhangin tungong China. Anila, ang mga aktibidad ng mga barkong ito ay lumilikha ng ingay at labis na liwanag, at nagtatapon ng mga kemikal na gumagambala sa ekosistema na sanhi ng pagbagsak ng bilang ng mga isda at aramang (maliliit na hipon) na pangunahing pinagkukunan ng kanilang kabuhayan. Naghuhukay ang kumpanya sa mga lugar kung saan sila nangingisda, malayo sa nakatakdang erya para sa dredging.

Lubhang bumagsak ang kita ng mga mangingisda mula nang magsimula ang proyektong “dredging.” Mula sa 200 container na huling aramang sa limang araw na pagpalaot, maswerte na kung nakapupuno ang mga mangingisda ng 50 container. Gayundin, ang dating 200 kilong isda na huli ng isang bangka sa isang magdamagang palaot ay naging tatlong kilo na lamang. Noong 2021, bumagsak ang kanilang kita tungong ₱300 hanggang ₱1,000 pesos para sa tatlong araw na pagpalaot, malayo sa dating kita na ₱3,000 hanggang ₱7,000.

Apektado maging ang kabuhayan ng mga manininda. Bago magsimula ang proyekto, umaabot pa sa ₱8,000 ang kita ng mga nagbibilad at nagbebenta ng aramang at iba pang huling isda. Mula 2021, wala nang ₱700 ang kanilang kita sa 5-araw na pagtitinda.

Sadyang sinasagkaan ng malalaki at dayuhang kapitalista ang karapatan ng mga manggagawa sa pag-uunyon at pakikipagtawaran para panatilihing mura at kimi ang lakas-paggawa sa Pilipinas. Taliwas ito sa bukambibig ng mga upisyal ng reaksyunaryong estado, sa isinasaad ng sariling batas at sa mga internasyunal na kasunduan na pakitang-taong pinirmahan nito. Pahirapan ang pagbubuo pa lamang ng unyon at paggigiit na kilalanin ang mga ito bilang eksklusibong kinatawan ng mga mangggawa sa pakikipagtawaran.

Ito ang karanasan nina Bokya at Bayong, parehong 39 taong gulang at mga kontraktwal kahit 13-14 taon nang nagtatrabaho sa isang pabrika sa Cebu.

Kagyat na mga dahilan ang kumumbinse sa kanila na sumapi sa unyon. “Nilapitan ako na may itatayo daw na unyon para sa katiyakan sa trabaho na para hindi lang basta-bastang matatanggal,” ayon kay Bokya. “Sa panahong iyon, mainit ang usap-usapang hanggang sa taon na yun na lang ang (labor) agency namin. Ito ang isyung unang nakapagtipon sa amin,” kwento naman ni Bayong.

Taong 2018 pa sinimulang itayo ang unyon sa kanilang pabrika, pero hanggang ngayon ay hindi ito kinikilala ng kapitalista bilang Sole and Exclusive Bargaining Agent (SEBA) o tanging kinatawan ng mga manggagawa sa pakikipagtawaran. Para pigilan ang pagbubuo ng unyon, inilagay ng maneydsment ang mga nagmyembro sa “floating status” o pagtanggal sa regular na rotasyon sa trabaho. Apat na beses nagsisante ang kapitalista para sipain ang mga naorganisa na.

Lumaban ang mga manggagawa. Naglunsad sila ng sama-samang mga pagkilos at iginiit na buksan ang pabrika sa inspeksyon ng Department of Labor and Employment para mapatunayan na nagpapatupad ng iskemang labor-only contracting (LOC) ang kapitalista. Iginiit din nilang ibalik sa regular na rotasyon ang mga manggagawang inilagay sa floating status.

“Nag-armband protest kami, nagpadala ng sulat para makipagdayalogo pero walang sagot,” kwento ni Bokya.

Sa halip, pinaigting ng kapitalista, kasabwat ang estado, ang panggigipit sa mga manggagawa. Pinapasok nito ang NTF-Elcac sa pabrika para magsagawa ng porum kung saan harap-harapang ni-redtag ang unyon. Pinagbantaan ang mga lider ng unyon at tinakot na idadamay ang kanilang mga pamilya. Ipinaupo pa sa mga pulong ng maneydsment ang mga ahente ng pasistang ahensya.

Ligalig sa hanay ng mga manggagawa ang idinulot ng pagkubabaw ng NTF-Elcac sa pabrika. “Para pangibabawan ang hamong ito, kaming mga aktibo sa unyon ay nagbahay-bahay sa mga kasaping manggagawa, tinipon sila at pinagsikapang maibalik ang sigla ng (mga pulong) at pag-aaral namin.”

Itinuloy nila ang laban para kilalanin ang unyon bilang SEBA at iginiit ang kagyat na mga kahilingan ng mga manggagawa tulad ng dagdag-sahod. Nagsampa sila ng mga petisyon sa ahensya ng paggawa para kilalanin ang mga kontraktwal bilang regular. Sa labas ng pabrika, umagapay sila sa mga manggagawang nawalan ng regular na kita at sa mga panahon ng kagipitan.

“Nagkaroon ng tulungan sa panahon ng talamak na paglalagay sa amin sa “floating status,” at noong pagsalanta ng bagyong Odette,” kwento ni Bokya.

“Noong pandemic, nagkaroon din ng pagtutulungan para maigiit ang pagbibigay ng ayuda ng mga ahensya ng gubyerno,” ayon naman kay Bayong.

Sa proseso ng pagtatayo ng unyon, namulat sina Bokya at Bayong sa mga usapin sa mas malawak na lipunan, laluna sa laganap na paglabag ng estado sa mga karapatang-tao. “Sumasama na kami sa mga protesta tungkol sa mga pagpatay at harasment ng gubyerno, sa mga rali laban sa pagyapak sa ating mga karapatan,” ayon kay Bokya. Sumama rin siya sa mga relief drive para sa mga nasalanta o nasunugan na mga komunidad ng mga manggagawa.

Sa personal na buhay, natuto sila ng disiplina, tapang at militansya. “Nabago ang buhay ko kasi marami akong natutunan kung ano talaga ang totoong unyon, paano totoong lalaban at hindi magpapakatuta sa kapitalista,” ayon kay Bokya. “Mas nalaman ko ang mga prinsipyo, at hindi na natatakot sa maneydsment,” ayon naman kay Bayong.

“Paglimita sa pag-inom,” pahabol ni Bokya. “Hindi na masyadong nahihiyang magsalita at makigpag-usap para magpaintindi sa iba tungkol sa mga karapatan natin.”

Sa pagdinig sa Kongreso noong Pebrero 29, ipinananakot ng Confederation of Wearable Exporters of the Philippines (Conwep) ang malawakang tanggalan sa industriya ng damit kung igagawad ang kahit katiting na dagdag sahod sa mga manggagawa dito. Sa sulat nito sa rehimeng Marcos, nagbabala itong mawawalan ng trabaho ang hanggang 120,000 o 70%-80% sa saklaw nitong 160,000 manggagawa kung ipapasa sa Senado at Kongreso ang anumang pagtaas. Dagdag sila sa 21,912 mangggagawang nakatakda nang tanggalin ngayong taon dahil sa “mas mahinang internasyunal na demand.”

Ang Conwep ay asosasyon ng malalaking kapitalista na nag-eespesyalisa sa pagmamanupaktura ng mga damit para sa pinakamalalaking “global brand” (mga kilalang tatak sa buong mundo). Kabilang sa mga ito ang Ralph Lauren, Coach, Michael Kors, Adidas, Dillard’s, Marks & Spencer at Ann Taylor. Inieeksport nito ang mga gawang damit pangunahin sa US, kasunod sa mga bansa sa European Union, United Kingdom at Japan. Dominado ang asosasyon ng mga dayuhang kumpanya, kung saan ang pinakamaliit ay may 1,000 manggagawa. Dalawa sa pinakamalalaking kumpanya dito ay nagpapatakbo ng 6-7 pabrika at nag-eempleyo ng 22,000-24,000 manggagawa. Ang mga kumpanyang ito ay may mga operasyon din sa ibang bahagi ng Asia (Cambodia, Thailand at Vietnam). Bago magpandemya, nag-empleyo ito ng hanggang 220,000 manggagawa.

Mayorya sa mga manggagawa sa industriya ay kababaihan, relatibong nasa kabataang edad, at kontraktwal. Sa pangkalahatan, mas mababa nang 17%-25% ang ipinangsasahod sa kanila kumpara sa kalalakihan.

Papaliit na industriya, papatinding pagsasamantala

Mula dekada 1990, papaliit na ang naging bahagi ng industriya ng damit sa Pilipinas sa internasyunal na kalakalan ng mga kasuotan. Noong 2020, mayroon na lamang 200 pabrika na nagmamanupaktura ng damit sa bansa, 240 trader at higit 1,000 subkontraktor. Nag-eempleyo ito ng higit 490,000 manggagawa sa iba’t ibang kapasidad, at mayorya o 69.4% sa mga ito ay kababaihan.

Noong 2020, ginamit ng Conwep ang pandemyang Covid-19 para ipatupad ang malawakang tanggalan, pagbabawas ng sahod at ibayo pang pleksibilidad sa paggawa. Inilagay nito sa “floating status” ang libu-libong manggagawa habang direktang sinisante ang iba pa. Pinakamalala ang tanggalan sa mga pabrika sa ilalim ng kumpanyang Taiwanese na Sports City International, ang pinakamalaking employer sa Mactan Export Processing Zone. Sa mga taong 2020-2023, di bababa sa 12,000 manggagawa ang nawalan ng trabaho nang ilipat nito ang mga operasyon ng kumpanya sa mga pabrika nito sa Vietnam. Pinalabas ng Conwep na “pagsalba sa mga trabaho” ang mga tanggalan. Sa aktwal, isinagawa ang mga retrenchment para panatilihin ang antas ng tubo ng kumpanya sa kapinsalaan ng mga manggagawang Pilipino.

Tulad ng iba pang kumpanyang nasa loob ng mga engklabo, tinatamasa ng dayuhang mga kapitalista ng Conwep ang walang kapantay na mga pribiliheyo at insentiba. Kabilang sa mga ito ang mga tax holiday, “duty-free” o walang buwis na pagpasok ng kinakailangang materyal, paggamit sa abanteng mga imprastruktura na itinayo gamit ang pampublikong pondo, “pleksibleng” paggawa, at mga subsidyo para sa mga yutilidad (tubig at kuryente) at upa. Tinatamasa rin nila ang dagdag na pagbabawas ng babayarang buwis sa ilalim ng batas ng CREATE. Hindi hayagan, pero sa aktwal ay ipinatutupad sa mga loob ng mga engklabo ang patakarang “no union, no strike.”

Pinahihintulutan ang mga dayuhang ito na ilabas ng bansa ang buo nilang kita nang walang pananagutan sa Pilipinas. Tulad sa nangyayari na, arbitraryong isinasara ang mga pabrika nito sa Pilipinas nang walang habol ang mga manggagawa.

Noong 2023, nagtala ang Conwep ng mahigit $1 bilyong halaga ng eksport. Para sa 2024, tinataya ng Foreign Buyers Association of the Philippines na bahagyang lalago ito nang 2% o tungong $1.33 bilyon dahil sa pagpasok ng mga bagong order.

Dapat panagutin at papagbayarin ang mga kriminal sa digma na mga pasistang galamay ng Armed Forces of the Philippines (AFP), paramilitar at Philippine National Police (PNP), gayundin ang hepe nitong si Ferdinand Marcos Jr, sa patung-patong na mga kaso ng paglabag sa internasyunal na makataong batas at mga alituntunin sa sibilisadong pakikidigma sa nagdaang mga linggo.

Hustisya sa Bilar 5. Sadyang minasaker, at hindi sa engkwentro namatay ang limang Pulang mandirigma at kadre ng Partido sa Bilar, Bohol noong Pebrero 23. Nadakip nang buhay sina Domingo Compoc, Hannah Cesista, Parlito Historia, Marlon Omosura at Alberto Sancho sa bahay na kanilang tinigilan sa Sityo Matin-ao 2, Barangay Campagao. Dumanas ng matinding tortyur ang lima bago sila pinatay. Nakuhanan ng larawan si Compoc na hawak ng isang sundalo, patunay na siya’y buhay nang madakip. Ayon sa mga saksi, tinaga si Compoc sa leeg at tiyan. Si Compoc ay mahigit nang 60 ang edad at umiinda ng sakit na rayuma.

Si Cesista at ang tatlo pa ay pinagapang sa putik bago pagbabarilin. Si Cesista ay isang abugadang pumiling magsilbi sa uring inaapi. Sa kabila ng ebidensya at testimonya ng mga saksi, pinagpipilitan AFP at PNP na “nanlaban” ang lima habang “hinahainan” ng madamyento de aresto.

Bago nito, dinukot ng militar ang isang residente sa lugar na si “Berting” at kanyang dalawang menor-de-edad na anak, kabilang ang isang 4-taong gulang sa parehong barangay. Pinagsasampal siya para isiwalat ang kinaroroonan ng Bilar 5. Sapilitan silang isinakay sa puting van. Pinauwi sila paglipas ng isang araw.

Sa Negros Occidental, pinaslang ng 79th IB noong Pebrero 21 ang magsasakang si Jose Caramihan na noo’y nasa kanyang bukid sa Sityo Mansulao, Barangay Pinapugasan, Escalante City. Pinalabas ng militar na napatay siya sa isang “engkwentro.”

Sa Misamis Oriental, nadakip, tinortyur at pinaslang ng 58th IB ang Pulang mandirigma ng BHB-North Central Mindanao Region (NCMR) na si Miguel Serino (Ka Bokir) noong Pebrero 10 sa hangganan ng barangay Calawag at Quezon sa Balingasag. Bakas sa kanyang bangkay ang dinanas na matinding tortyur.

Pagdukot. Pinalabas ng pulis at militar na “sumurender” noong Pebrero 23 ang dinukot na kapatid ng lider-magsasaka sa Sorsogon na si Jose Marie Estiller. Dinukot siya ng militar noong Pebrero 20 sa Sto. Tomas, Batangas. Pinararatangan siyang “2nd Most Wanted” sa Bicol at sinampahan ng patung-patong na mga kasong kriminal.

Samantala, iniulat ng Anakbayan-Southern Mindanao sa isang pahayag noong Pebrero 27 ang pagdukot at pagdesaparesido ng militar at pulis kay Nelson Bautista Jr, aktibistang manunulat na may mahabang rekord ng pagsisilbi sa mga komunidad ng Davao, at pag-aresto sa kasama niya noon na si Ademar Anciero Etol noong Enero 25 sa tinutuluyan nilang bahay sa Barangay Balingasan, Siay, Zamboanga Sibugay. Si Etol ay sinampahan ng mga kasong kriminal at kasalukuyang nakadetine sa Siay Municipal Police Station. Samantala, hindi inaamin ng pulis o militar na hawak nito si Bautista. Nananatili siyang nawawala hanggang sa kasalukuyan.

Pambobomba. Sunud-sunod ang kaso ng mga aerial bombing at panganganyon ng AFP sa Quezon, Negros Occidental, Iloilo at Bukidnon sa nagdaang mga linggo. Labis na takot at troma ang idinulot ng mga ito sa mga sibilyang komunidad. Lubhang apektado rin nito ang kabuhayan ng mga residente. Labag din sa prinsipyo ng “proportionality” ang paggamit ng AFP ng napakalalakas na bomba laban sa mga gerilyang kampo ng hukbong bayan.

Sa Negros Occidental, sunud-sunod ang walang pakundangang pamamaril, pang-iistraping at pambobomba na isinagawa ng militar sa hangganan ng Escalante City at Toboso noong Pebrero 21-22. Napwersang lumikas ang 1,000 residente dahil dito. Sinuspinde ang mga klase sa siyam na barangay sa Toboso at Escalante City.

Sa Iloilo, naghulog ng 500-librang mga bomba mula sa himpapawid ang AFP sa mga barangay ng Torocadan, Dongoc at Langca sa bayan ng San Joaquin noong Pebrero 28. Sinundan ito ng istraping at at panganganyon. Namartir sa naturang pambobomba ang tatlong Pulang mandirigma.

Sa Bukidnon, 13 ulit na kinanyon ng AFP nang walang klarong direksyon ang bulubunduking lugar sa hangganan ng mga bayan ng San Fernando, Quezon at Valencia City noong Pebrero 23. Bago nito, 13 ulit ring kinanyon ng AFP ang parehong lugar noong Pebrero 21. Karugtong ang panganganyon sa operasyong kombat na may kasabay na mga pambobomba mula pa Disyembre 2023.

Samantala, binomba at kinanyon naman ng 81st IB ang mga barangay sa hangganan ng Tagkawayan, Quezon at Del Gallego, Camarines Sur noong madaling araw ng Marso 4. Tumama malapit sa mga komunidad ang mga bomba at muntik pang matamaan ang tatlong magkokopra.

Pagdalo ni Marcos sa ASEAN sa Australia, pinutakti ng protesta. Magkakasunod na protesta ang inilunsad ng mga migranteng Pilipino at progresibong grupo sa Melbourne, Australia mula Marso 4 hanggang Marso 6, kaugnay ng inilunsad na ASEAN-Australia Special Summit at pagdalo dito ni Ferdinand Marcos Jr. Sa pamumuno ng Bagong Alyansang Makabayan (Bayan)-Australia, hinalihaw ng mga protesta ang ASEAN Summit at ang mga aktibidad ni Marcos.

Hustisya sa Bilar 5 at mga biktima ng pasistang AFP-PNP. Nagtipun-tipon ang kabataan at mga progresibong organisasyon ng Central Visayas sa University of the Philippines (UP)-Cebu Ampitheater noong Marso 3 para bigyang pugay at parangalan ang Bilar 5, ang limang Pulang mandirigma na minasaker ng mga pwersa ng estado sa Bilar, Bohol. Samantala, naglunsad naman ng isang candle light protest ang mga kabataan ng UP Cebu noong Pebrero 29.

Noon namang Marso 5, nagprotesta ang mga grupo sa karapatang-tao sa Camp Aguinaldo sa Quezon City para kundenahin ang sunud-sunod na mga kaso ng pagdukot, pambobomba at sadyang pagpaslang sa mga aktibista, progresibo at rebolusyonaryo ng AFP-PNP.

Philippine Mining Act, ibasura. Naglunsad ng protesta ang Katribu, Kalikasan PNE at iba pang demokratikong grupo sa harap ng Department of Environment and Natural Resources noong Marso 4 para ipanawagan ang pagbabasura sa Philippine Mining Act ng 1995. Sa 29 taong pag-iral ng batas, naghatid ito ng walang kapantay na pinsala sa kalikasan at mga komunidad ng mga katutubo at magsasaka.

Sa loob ng Freeport Area of Bataan (FAB), ang pinakaunang export processing zone sa Pilipinas, nangahas lumaban ang kababaihang manggagawa sa FCF Manufacturing Corporation, isang kumpanyang eksklusibong gumagawa ng mga produkto para sa global brand na Coach at Kate Spade.

Bumoto silang ikasa ang welga matapos magmatigas ang kumpanya na hanggang ₱2 lamang ang igagawad nitong dagdag-sahod ngayong taon. Ito ay sa kabila ng pananakot ng maneydsment na ililipat sila ng trabaho, o di kaya’y direktang sisisantihin. Mahigit 1,000 ang sumang-ayong ikasa ang welga at 100 ang di-sumang-ayon sa pabrikang may 3,000 manggagawa (regular at kontraktwal).

Tumatanggap lamang ng ₱500 ang mga manggagawa ng FCF, na 44% sa ₱1,142 nakabubuhay na sahod sa Central Luzon. Liban dito, laganap din ang mga paglabag sa karapatan ng manggagawa katulad ng forced leave, iligal na tanggalan, at di makataong kundisyon sa paggawa.

Ang pagkasa ng welga ay pagbigo sa lantarang pananakot at panunupil ng kumpanya. Bago ang botohan, sikretong pinulong ng maneydsment ng FCF at kapatid nitong kumpanya na FPF ang mga manggagawa noong Pebrero 26 upang sindakin at ikampanya na huwag suportahan ang “strike vote.” Binantaan nitong ililipat ang mga manggagawa na bawas ang benepisyo o sisintahin nang walang matatanggap na bayad sa serbisyo.

Ang FCF ay bahagi ng Fashion Focus Ltd, isang kumpanyang nakabase sa China. Ang mga yaring produkto ay bumebenta nang ₱2,000 hanggang ₱20,000 kada isa. Noong 2022, kumita ang kumpanya ng ₱2.8 bilyon kaya imposible na wala itong kakayahang magbigay ng taas-sahod, ayon sa mga manggagawa.

“Maruruming” damit

Ang industriya ng garments sa Pilipinas, kung saan kabilang ang FCF, ay bahagi ng bilyong dolyar na pandaigdigang industriya na nag-eempleyo ng 60-75 milyong manggagawa. Umaabot sa 3/4 sa mga ito ay kababaihan. Malaking bahagi ng pagmamanupaktura nito ay nasa atrasadong mga bansa sa Asia. Sa taong 2023, tinatayang nasa $1.74 trilyon ang kita nito.

Sa isang sarbey ng grupong Clean Clothes Campaign, 93% sa mga global brand o mga tatak na kilala sa buong mundo ang hindi nagbabayad ng nakabubuhay na sahod sa mga manggagawa ng industriya. Ayon sa pananaliksik ng Oxfam International, wala pang 1% sa presyo ng mga produkto ng mga global brand ang mababawas sa kanilang kita kung ipatutupad ng mga ito ang nakabubuhay na sahod.

Dagdag sa pambabarat ang sobra-sobrang pagpapatrabaho (abot sa 16 oras kada araw, pitong araw kada linggo); di ligtas na mga kundisyon sa paggawa (siksikan, walang bentilasyon, at sa kaso ng Bangladesh, bulok na mga gusali); karahasan at pang-aabuso; malawakang paglabag sa karapatan sa pag-uunyon at pakikipagtawaran; pwersahang pagpapatrabaho; pagpapatrabaho sa mga bata at diskriminasyon sa kababaihan.

Sa datos ng International Labor Organization, notoryus ang mga pagawaan ng damit sa karahasan at panggigipit base sa kasarian (gender-based violence and harassment o GBVH). Sa Asia, 22.8% ng mga kababaihang nagtatrabaho sa industriya ay nag-ulat na nakaranas ng minimum na isang tipo ng GBVH noong 2021.

Magkakasabay na kilos protesta ang isinagawa ng kababaihan sa ilalim ng Gabriela noong Marso 1 sa pagsisimula ng Buwan ng Kababaihan. Panawagan nila: Kabuhayan, Karapatan, Kasarinlan, hindi chacha ng dayuhan at iilan!

Sa araw na iyon, nagtungo ang mga myembro ng Gabriela Youth, kasama ang iba pang grupo ng kabataan, sa Mendiola sa Maynila para ipahayag ang kanilang pagtutol sa chacha ng rehimeng Marcos.

Nagkaroon ng katulad na pagkilos sa loob ng University of the Philippines-Los Baños na pinangunahan ng Gabriela Youth-UPLB. Ayon sa grupo, ang pagkilos ay pakikiisa sa itinakdang Purple Day of Action.

Kasabay nito, naglunsad ng sayaw-protesta ang kababaihang manggagawa sa ilalim ng Women Workers United at Kilusang Mayo Uno para sa sahod, trabaho, karapatan at pagwawakas sa karahasan sa paggawa. Noong Marso 5, naglunsad din ng protesta sa Maynila ang Gabriela-NCR.

Ginunita sa iba’t ibang panig ng bansa at sa ibayong dagat ang ika-38 anibersaryo ng Pag-aalsang EDSA sa pamamagitan ng mga protesta kontra sa charter change o chacha ng rehimeng Marcos noong Pebrero 25.

Nasa 5,000 katao na nagtipun-tipon sa harap ng EDSA Shrine sa Metro Manila sa ilalim ng No to Chacha Network. Ayon sa mga grupo, isa sa mga tagumpay ng Pag-aalsang EDSA ang Konstitusyong 1987, na nagbawal sa mga dinastiyang pulitikal, nagtakda ng mga limitasyon sa termino ng mga upisyal at iba pang mga pagtitiyak na mayroong “check and balance” sa estado. Ito umano ang nais baguhin ng rehimeng Marcos, kasabay ng pagpapahintulot sa 100% pag-aari ng dayuhan sa lupa, mga susing imprastruktura at pasilidad sa Pilipinas.

Naniniwala din ang alyansa na dapat asikasuhin muna ng Senado at Kongreso ang mga hinaing ng bayan sa dagdag-sahod, pagpapababa ng mga presyo, mas maayos na serbisyong panlipunan at marami pang iba, imbes na atupagin ang chacha. Sa pinag-isang pahayag ng alyansa, tinawag nitong “di kinakailangan, mapanghati, magastos, at nakatuon pangunahin sa pagpapanatili sa pwesto ng mga nasa poder.”

Sa araw na iyon, naglunsad din ng protesta ang mga alyansang kontra chacha sa mga syudad ng Naga, Legazpi, Cebu, Bacolod, Iloilo, at Davao. Samantala, nagkaroon din ng sama-samang pagkilos at pag-aaral sa Isabela, La Union, at Sorsogon. Sa ibayong dagat, nagsagawa ng aktibidad ang mga Pilipino sa Los Angeles, New York, at Boston sa US; sa Melbourne, Sydney, Perth, at Canberra sa Australia; sa Hongkong; at sa Canada.

Bago at pagkatapos ng paggunit, kabi-kabilang mga protesta, pagtitipon at pag-aaral ang isinagawa ng mga grupong nakapaloob sa alyansa.

Liban sa No to Chacha Network, nabuo rin ang malalawak na alyansa kontra chacha sa hanay ng kabataan at kababaihan, gayundin ang mga alyansang antas syudad at prubinsya.

Sa kabila ng malawakang pagtutol, tuluy-tuloy ang pagmamaniobra ng mga tauhan ng rehimeng Marcos para isulong ang chacha. Sunud-sunod ang pagdinig sa House of Representatives noong Pebrero 27 ang Resolution of Both Houses 7 (RBH7), ang katapat na panukala sa inihapag sa Senado na RBH6.

Alinsunod sa magkatambal na resolusyon, tatlong probisyon lamang diumano ang babaguhin oras na mabuo ang Mababa at Mataas na Kapulungan tungo sa isang constituent assembly na may hiwalay na botohan. Ang mga pagbabago ay para bigyan ng karapatan ang mga dayuhan na buong magmay-ari ng mga pampublikong utilidad (Artikulo XII, Seksyon 11); sektor ng edukasyon (Artikulo IX, Seksyon 4); at sa advertising o pagpapatalastas (Artikulo XVI, Seksyon 11).

Nagkakamali ang rehimeng US-Marcos sa pag-aakalang matutuldukan nito ang armadong rebolusyonaryong paglaban ng masang Bol-anon nang walang pakundangan nitong minasaker ang nadakip na limang Pulang mandirigma ng Bagong Hukbong Bayan (BHB) at mga kadre ng Partido sa Barangay Campagao, Bilar, Bohol noong Pebrero 23. Hindi maitatanggi, malaking kawalan sa masang magsasaka sa Bohol at sambayanang Pilipino ang pagkamartir ng lima na walang pag-iimbot na naglingkod sa kanilang interes. Gayunman, ang kanilang buhay at sakripisyo ay nagsisilbing insipirasyon sa patuloy na pagpupunyagi ng rebolusyonaryong pakikibaka sa prubinsya.

Mula nang ipinunla ang mga binhi ng rebolusyonaryong kilusan sa Bohol noong dekada 1980, hindi ito ni minsan tuluyang nagapi ng reaksyunaryong estado. Sa kabila ng paulit-ulit na deklarasyong “insurgency-free” na ang prubinsya, hindi kailanman naapula ang apoy rebolusyon sa Bohol. Dahil nananatili ang pang-aapi at pagsasamantala, hindi nagapi ang rebolusyonaryong paglaban sa isla.

Kalagayan ng masang Bol-anon

Naghihirap ang mayorya ng 1.39 milyong mamamayan ng isla, laluna ang masang magsasaka. Pangunahing produkto dito ang palay at mais, gayundin ang niyog, saging, kamoteng kahoy, saba at oil palm.

Sa kabuuang 482,100 ektaryang lupa sa prubinsya, 273,950 ang pang-agrikultura, at 101,271 ay nakakategoryang kagubatan. Tinagurian itong “food granary” ng Central Visayas dahil sa malaking produksyon ng pagkain. Sa datos noong 2018, 26% o 70,117 ektarya ng lupang pang-agrikultura ay palayan. Sa mga ito, 56% lamang ang may sapat na irigasyon.

Pinangangambahan ngayon ng mga magsasaka ang pinsalang idudulot ng El Niño sa mga palayan. Isa sa mga magsasakang ito si Tatay Boying, na labis na nag-aalala sa kanyang taniman dahil sa tumama na “dry spell” (mababa sa normal na antas ng ulan) sa Bohol.

“Mahirap ang patubig dahil nakasalalay lang kami sa ulan…sa ibang lugar may irigasyon, pero iilan lang ang nakikinabang, palakasan pa,” pahayag niya.

Lubhang taliwas ito sa ipinagyabang ng lokal na gubyerno ng Bohol noong Nobyembre 2023 na naglaan ng ₱7.1 milyon para ipantulong sa mga magsasaka at maapektuhan ng tagtuyot. Liban sa kakarampot, napakarami pang rekisito ang hininhingi para makabenepisyo.

Mas matinding pagkalugi ang idudulot ng El Nino sa mga magsasaka ng Bohol. Reklamo ni Tatay Boying, sa regular na taniman ay hindi na nga siya kumikita, lalupa siyang mamumulubi dahil kulang ang patubig.

Hindi bababa sa ₱11,000 ang kabuuang gastos niya sa kada siklo ng pagtatanim. Nakaani siya dito ng 456 kilos o 12 sako ng palay, at ikakaltas dito ang 2 sako bilang kabayaran sa panginoong maylupa. Kung ibebenta, kikita lamang siya ng ₱9,120 sa presyong ₱24 kada kilo ng palay. Dahil luging-lugi, at napakamahal ng presyo ng bigas sa merkado, hindi na lamang ibinebenta ni Tatay Boying ang ani.

Higit na mas malaking sakuna sa masang Bol-anon ang tumitindi at malawakang pangangamkam ng lupa ng pribadong mga korporasyon at mga panginoong maylupa kasabwat ang lokal na gubyerno. Kabilang dito ang pangangamkam ng Bohol Cattle Corporation (BCC), pag-aari ng kroni ng mga Marcos, sa 622 ektaryang lupang ipinaglaban ng Trinidad-Talibon Integrated Farmers Association (TTIFA). Binabalewala ng BCC ang mga dokumentong hawak ng mga magsasaka sa kampanyang pangangamkam nito sa lupa na bahagi ng kabuuang 1,973 lupang inaangkin nito.

Pahirap din sa mga magsasaka ang umiiral na plantasyon ng oil palm ng Philippine Agricultural Land and Mills Development Inc (PALM Inc), pag-aari ng kumpanyang AGUMIL Philippines, na sosyohan ng mga mamumuhunang Pilipino at Malaysian. Noong 2012, hindi bababa sa 2,500 na magsasakang nagtatanim ng oil palm ang nabangkarote dahil sa iskema ng PALM Inc na napakataas na interes sa pautang at napakababa ng bili sa mga prutas nito. Binibili lamang nito noon sa mga magsasaka ang bunga nang ₱2/kilo. Sa kasalukuyan, hindi mapakinabangan ng mga magsasaka ang lupang noo’y tinaniman ng oil palm dahil sa kemikal na ginamit dito. Sinaklaw ng PALM Inc ang nasa 6,000 ektaryang lupa para sa plantasyon.

Lunod din sa kahirapan ang mga mangingisda sa prubinsya na 33% ng kabuuang populasyon. Nalulugi sila dahil sa patuloy na pagtaas ng presyo ng krudo, mga kagamitan at iba pang gastusin. Nangangamba din silang mawawalan ng kabuhayan dulot ng planong 650-ektaryang reklamasyon sa isla ng Panglao, at reklamasyon sa Tagbilaran City.

Malayo sa sikmura ng masang Bol-anon ang ipinagmamalaki ng lokal na gubyerno na 7.1% paglago sa gross domestic product ng prubinsya noong 2023 na nagmula pangunahin sa turismo. Sa kabila ng salaping ipinapasok ng aabot sa isang milyong turista taun-taon, nananatiling salat at gutom ang masang anakpawis sa Bohol.

Samantala, kung hindi sa gutom pinapatay ang masang Bol-anon, pinapaslang at pinahihirapan sila ng militar at pulis. Sa nagdaang mga taon, walang tigil ang panunupil sa masang Bol-anon na lumalaban para sa kanilang karapatan sa lupa. Kasalukuyang mayroong 10 bilanggong pulitikal ang nakapiit sa Bohol kabilang ang 75-anyos na si Adolfo Salas Sr, kasaping tagapagtatag ng pamprubinsyang balangay ng Kilusang Magbubukid ng Pilipinas na Hugpong sa mga Mag-uumang Bol-anon (HUMABOL-KMP). Pangunahing ahente ng terorismo ng estado sa prubinsya ang 47th IB at ang tinaguriang Task Group Bohol ng Armed Forces of the Philppines at Philippine National Police.

Nanalasa ngayon sa malaking bahagi ng bansa ang tagtuyot na epekto ng penomenong pangklima na El Niño. Nagsimula ito noon pang kalagitnaan ng nagdaang taon, at inaasahang tatagal hanggang Mayo o Hunyo ngayong taon. Inaasahang aabot sa 65 prubinsya ang daranas ng tagtuyot at magdudulot ng malawak na pinsala sa kabuhayan ng masa sa kanayunan.

Sa katapusan pa lamang ng Pebrero, naiulat na umabot na sa ₱941.7 milyon ang halaga ng nasirang mga pananim dulot ng pagkapinsala sa halos 15,000 ektaryang lupang pang-agrikultura. Sa mga pag-aaral, tinatayang aabot sa mahigit 250,000 ektaryang lupang pang-agrikultura ang mapipinsala. Daan-daan libong magsasaka ang nanganganib na mabaon nang mas malalim sa utang sa mga komersyante-usurero, masadlak sa lalong matinding kahirapan at gutom.

Pinakamatindi ang salantang hatid ng tagtuyot sa masang magsasakang walang sariling lupa, walang sapat na pondong puhunan, nakaasa sa ulan at malayo sa irigasyon. Daan-daan libo ring manggagawang bukid ang mawawalan ng hanapbuhay o pagkakakitaan. Bunga ng tagtuyot, sumisiklab ang mga sunog sa mga bundok, na nagsasapanganib sa buhay at kabuhayan laluna ng masang minorya.

Palala nang palala ang tagtuyot na epekto ng El Niño dahil sa pagkawasak ng kalikasan, laluna ng pagkakalbo ng kagubatan sanhi ng mahabang panahon ng pagtotroso, pagmimina at pagtatayo ng mga dam at iba pang imprastruktura na sumira sa mga watershed at pinagkukunan ng tubig. Pangunahing maysala sa mga ito ang malalaking kumpanyang dayuhan at burgesyang kumprador. Sa kabila ng matindi nang pinsalang idinulot ng mga ito, patuloy na pinapaburan ng rehimeng Marcos ang agresibong pagpasok ng mapangwasak na kumpanyang ito sa kanayunan.

Mahigit isang taon nang inaasahan ang pagsalanta ng El Niño sa Pilipinas ngayong taon, subalit walang binuong kongkretong plano ang rehimeng Marcos upang alalayan ang mga magsasakang masasalanta ang kabuhayan. Kahit matagal nang batid ang magiging epekto ng tagtuyot, hindi maagang nagbigay ang mga ahensya ng reaksyunaryong gubyerno ng siyentipikong payo, ayudang pampinansya o alternatibong mga tanim, at hinayaan ang masang magsasaka na masalanta at magkandalugi sa nanuyong mga pananim.

Malala pa, ginagamit ngayon ni Marcos ang El Niño upang maglaan ng malaking pondo para kumita ng kikbak sa mga proyektong pang-imprastruktura tulad ng mga “solar-powered” na irigasyon na, kung tutuusi’y, huling huli nang itatayo at wala nang saysay sa kasagsagan ng tagtuyot at pagkasaid na ng tubig sa maraming lugar. Huling-huli na rin, pawang pakitang-gilas sa midya at walang makabuluhang epekto sa produksyon at buhay ng masang magsasaka ang mga planong cloud seeding, pamamahagi ng mga traktora, at maliit na pondo para sa seguro o insurance sa mga nasirang pananim.

Sa kabila ng inaasahan nang pagbagsak ng produksyon dulot ng tagtuyot, laluna ng palay, walang ginagawa ang rehimeng US-Marcos para tiyakin ang suplay ng pagkain, kundi ang buksan pang lalo ang pinto ng bansa para sa pag-aangkat ng bigas, pati na ng sibuyas, bawang, at iba pang mga produktong pang-agrikultura. Sumirit lalo ang presyo ng bigas nitong Pebrero at inaasahang patuloy pang tataas.

Upang harapin ang matinding epekto ng tagtuyot sanhi ng El Niño, kailangang magpunyagi ang Partido at mga rebolusyonaryong pwersa na pagbuklurin at maramihang pakilusin ang masang magsasaka upang ipagtanggol ang kanilang kapakanan, kabuhayan at mga karapatang pang-ekonomya at panlipunan. Dapat paramihin at palakasin ang mga samahang magsasaka upang bigkisin ang kanilang lakas na ipaglaban ang kagyat na mga hakbanging magbibigay-alwan sa panahon ng El Niño.

Dapat malawakang pakilusin ang masang magsasaka upang igiit ang kinakailangang mga hakbangin para sa kagyat na kaluwagan sa kanila, kabilang ang pamamahagi ng kinakailangang pondong pang-ayuda o suportang pangkagipitan, pagpapaliban o kanselasyon sa pagbabayad utang, hindi pagbabayad ng upa sa lupa, at pagsasakatuparan ng mga kagyat na solusyon upang lutasin ang problema sa tubig. Dapat sama-sama silang kumilos upang labanan ang mga minahan at iba pang plantasyong sumisira sa kalikasan.

Dapat din silang buklurin upang buhayin ang diwa ng pagtutulungan ng masang magsasaka laluna sa harap ng sakunang hatid ng tagtuyot. Sa pamamagitan ng kanilang mga organisasyon, maaaring pagplanuhan ang malawakang pagpapakilos upang pagtulung-tulungan ang pagsasaayos ng sistema ng irigasyon sa kani-kanilang lugar, at paghahatian (sa halip na pag-aagawan) sa mapadadaloy na tubig sa kanilang mga bukid.

Dapat kolektibong singilin ng masang magsasaka ang rehimeng US-Marcos sa labis nitong pagpapabaya, korapsyon at mga pabigat na hakbanging nagpapalala sa kanilang kalagayan. Lahat ito’y nagpapaalab sa galit ng masang magsasaka at nagtutulak sa kanila sa landas ng protesta at paglaban.

Sa gitna ng tagtuyot, ang mga yunit ng Bagong Hukbong Bayan ay inatasan ng Partido na aktibong kumilos upang tulungan ang masang magsasaka na makaagapay sa kinakaharap na salanta. Dagdag sa pag-alalay sa pagbubuo ng kanilang mga samahan, tuwirang tumutulong ang mga yunit ng BHB sa produksyon, paghukay ng mga balon, paggawa ng irigasyon, at iba pang mga hakbangin pabor sa kagalingan ng masang magsasaka.

Lalong nagngangalit ang masang magsasaka na sa gitna ng masidhing tagtuyot, puo-puong libong mga pasistang tropa ng AFP ang walang tigil na naglulunsad ng malawak na mga operasyong panunupil at armadong mga opensiba upang gupuin ang paglaban ng mamamayan. Sa gitna ng kanilang paghihirap, daan-daang milyong piso ang nilulustay ng AFP sa kabi-kabila at sunud-sunod na pagpapalipad ng mga jet fighter at helikopter para maghulog ng bomba at magpasabog ng kanyon sa mga bukid at bundok.

Todo opensiba ngayon ang inilulunsad ng mga batalyon ng AFP sa buong bansa, alinsunod sa utos ng rehimeng US-Marcos na gapiin ang lahat ng larangang gerilya hanggang katapusan ng Marso. Wala itong hatid sa masang magsasaka kundi lalong pagdurusa.

Ang pagpapabaya, korapsyon at mga pahirap na patakaran, at pasistang terorismo ng rehimeng US-Marcos ay pawang nagsisilbing diklap sa tuyung-tuyong dayami ng galit ng bayan sa malawak na kanayunan. Umiiral ang sitwasyon para sumiklab ang malawakang protesta ng masang naghihikahos sa kanayunan, at lalong paglakas ng armadong paglaban ng BHB.

Download here
Pilipino: PDF EPUB MOBI Text (Zipped)
Bisaya: PDF EPUB MOBI Text (Zipped)

Read in:
Pilipino | Bisaya